«Աշտարակաձև շինությունների ուսումնասիրման ոլորտում մեծ բաց կա»

ՀՀ մշակույթի նախարարության «Պատմամշակութային գիտահետազոտական կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի կրտսեր գիտաշխատող, հնագետ ԼԵՎՈՆ ՄԿՐՏՉՅԱՆԻ հետ մեր զրույցը աշտարակաձև կառույցների մասին է: Երիտասարդ հնագետը շուրջ երկու տարի զբաղվում է Հայաստանի տարածքում գտնվող աշտարակաձև կառույցների ուսումնասիրությամբ: Հավաքել և ուսումնասիրել է արխիվային նյութեր: Ասաց, որ սակավ, բայց ուշագրավ է նաև գրական նյութը: Հավաքել է տվյալներ ավելի քան 100 աշտարակաձև կառույցի մասին: Անձնական շրջայցերից հետո լրացրել է դրանք նորերով, հայտնաբերել շուրջ հինգ տասնյակ կառույց, որոնք չեն եղել ո՛չ հուշարձանների ցանկում, ո՛չ արխիվային նյութերում, ո՛չ գրականության մեջ: Ստորև ներկայացնում ենք Լևոն Մկրտչյանի դիտարկումները:

ԱՇՏԱՐԱԿԱՁԵՎ ԿԱՌՈՒՅՑԸ ՄԵԳԱԼԻԹՅԱՆ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ՄԻ ՄԱՍՆԻԿՆ Է

Հայ հնագիտության մեջ աշտարակաձև շինություններն ուսումնասիրվել են մասնակի, մեծ բաց կա ոլորտում, մինչդեռ Հայաստանի մեգալիթյան մշակույթը հասկանալու համար դա շատ կարևոր դերակատարում ունի. աշտարակաձև կառույցը այդ մշակույթի մի մասնիկն է: Ինչ վերաբերում է այդ շինությունների նշանակությանը, գերակշռում է տեսակետ, որ պաշտպանական նշանակություն ունեն, ու այդպես էլ դրանք արձանագրել են` դիտակետ աշտարակ: Այսինքն, պաշտպանական համակարգի մեջ կատարել են ազդանշանային դեր, թշնամու մոտեցումը տեսել են, զգուշացրել: Նկատելի է նաև ծիսական համատեքստը: Աշտարակները հանդիպում են դամբարանադաշտերում, ինչը խոսում է դրանց ծիսակրոնական բնույթի մասին:

ԲԱՐԴ ԵՎ ԿԱՐԵՎՈՐ ԽՆԴԻՐ Է ԹՎԱԳՐՈՒՄԸ

Հնագիտության մեջ հուշարձաններ ուսումնասիրելու բարդությունն այն է, որ կամ պետք է հնագիտական շերտ ունենա, որ թվագրես, հայտնաբերված նյութերով նշանակությունը հասկանաս, կամ պետք է գրավոր աղբյուրներ լինեն, որոնք այս դեպքում բացակայում են:
Հուսանք, որ առաջիկայում պեղումները թույլ կտան հասկանալ շերտագրությունը, թվագրությունը, նաև նշանակությունը, բայց մի քիչ բարդ կլինի, որովհետև աշտարակների մեծ մասը, որ պահպանվել և ինչ-ինչ վիճակով մեզ է հասել, կառուցված է ժայռոտ բլուրների վրա՝ զուրկ հողաշերտից: Հետևաբար, թվագրությունն ու նշանակությունը պետք է կապենք դրանց հարևանությամբ գտնվող համալիրների հետ: Իհարկե, դա համեմատական թվագրություն կլինի, ըստ որի կարող ենք ասել, որ այդ շինությունները վերաբերում են զարգացած բրոնզի և երկաթի դարաշրջաններին: Պետք է հաշվի առնել, թե որտեղ են դրանք հանդիպում և ինչի հետ: Հանդիպում են այնտեղ, որտեղ կա կիկլոպյան ամրոց, դամբարանադաշտ ու բնակավայր՝ ստեղծելով հստակ պատմահնագիտական միջավայր: Նույնիսկ լինում են դեպքեր, որ դրանք իրար հետ կապված են երկար ձգվող մեկ շարք բարձրությամբ քարե պատերով: Դրանք կա՛մ ուղի են եղել, կա՛մ կապ են ցույց տվել: Հարկ է նշել նաև, որ ժամանակին պեղումներ են իրականացվել Մերձավան գյուղի աշտարակում։ Բանավոր տեղեկությամբ` պեղումներ են իրականացվել նաև մեկ այլ բնակավայրում, սակայն չեն հրապարակվել:

ՄԵԶ ՄՈՏ ՓՈՔՐ ՄԻ ՏԵՂԱՆՔՈՒՄ ԿԱՐՈՂ ԵՆՔ ՏԵՍՆԵԼ ԱՇՏԱՐԱԿԱՁԵՎ ՇԻՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ
ԲՈԼՈՐ ՏԵՍԱԿՆԵՐԸ

Աշտարակատիպ կառույցները շատ են Արագածի հարավային և Կոտայքի լեռնային շրջաններում: Կա մի հետաքրքիր հանգամանք ևս: Այս ոլորտում առաջատար ուսումնասիրությունները կապված են Իտալիայի հետ: Սարդինիայում հանդիպում է աշտարակաձև շինությունների կոնաձև տիպը: Միջերկրածովյան երկրների արևմտյան հատվածում զգալի թվով նման շինություններ կան, ամեն կղզում` մի տեսակ: Մեզ մոտ փոքր մի տեղանքում կարող ենք տեսնել աշտարակաձև շինությունների բոլոր տեսակները` շրջանաձև-օվալաձև, ուղղանկյուն-քառակուսի, պայտաձև-կիսաշրջանաձև: Սա բացառիկ առանձնահատկություն է:

ԶԱՆԳՎԱԾԵՂ ՔԱՐԵՐԻՑ ԿԱՌՈՒՑՎԱԾ ԱՅՍ ՇԻՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ՄԵԶ ԵՆ ՀԱՍԵԼ ԳՐԵԹԵ ԱՆՎՆԱՍ

Աշտարակները գտնվում են հիմնականում բնակավայրերից հեռու` քարացրոններում և առապարներում: Մարդիկ այս վայրեր բարձրանում են հիմնականում անասուններին արածեցնելու համար: Տուժել են այն կառույցները, որոնց շրջակայքում հողամշակում են իրականացնում: Իսկ ահա բնությունը զանգվածեղ քարերից կառուցված այս շինությունները հիմնականում անվնաս է թողել:

ԿԱԶՄԵԼՈՒ ԵՆՔ ԱՇՏԱՐԱԿՆԵՐԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅԱՆ ՇՏԵՄԱՐԱՆՆԵՐ

Սույն ուսումնասիրությունները օգտակար կլինեն նեղ մասնագիտական առումով: Կազմելու ենք աշտարակների ուսումնասիրության շտեմարան, որտեղ ընդգրկվելու են մեզ հասանելի բոլոր օրինակները: Ամբողջը տիպաբանելու ենք, ճարտարապետորեն դասակարգելու, քարտեզագրելու։ Փորձելու ենք համագործակցել արտասահմանի գործընկերների հետ, ցույց տալ, որ մեր երկիրը գրավիչ է նաև այս տեսակի հուշարձաններով: Աշտարակաձև շինությունը, ինչպես արդեն նշեցի, մեգալիթյան մշակույթի մի մասն է: Մեգալիթյան մշակույթը շատ է հանրայնացվում, որովհետև այն կապվում է առեղծվածային էակների, հնագույն քաղաքակրթություների հետ: Դա, այսպես կոչված, մեծ քարերի մշակույթն է: Այն տարածված է Իռլանդիայից մինչև Հնդկաստան: Հարց է առաջանում` ինչո՞ւ են նման մեծածավալ քարերով կառույցներ ստեղծվել: Այս հարցերի պատասխանները գտնելու համար պետք է համագործակցել այլ տարածաշրջանների հետ: Եթե փորձի փոխանակում, ընդհանուր ուսումնասիրություններ չլինեն, դժվար կլինի հասկանալ: Ըստ այդմ, մշակում ենք ծրագիր, փորձելու ենք գտնել միջազգային գործընկերներ, հրավիրել ու համատեղ աշխատել:

Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Լուսանկարներ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ